რა უნდა იცოდე ჯეიმს ვების ტელესკოპზე

11 ივლისს NASA-მ ჯეიმს ვების ტელესკოპით გადაღებული პირველი ფოტო გამოაქვეყნა. ფოტოზე აღბეჭდილია გალაქტიკათა შუქი, რომელსაც ჩვენამდე მოსაღწევად მილიარდობით წელი დასჭირდა. NASA-ს განცხადებით, ეს არის კოსმოსის ყველაზე ღრმა და მკაფიო ფოტო, რაც აქამდე გადაუღიათ.

ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი ყველაზე მძლავრია. მან დედამიწა გასული წლის 25 ოქტომბერს, რაკეტა Ariane-ს მეშვეობით, ატლანტის ოკეანის სანაპიროდან დატოვა. ტელესკოპის მიერ გადაღებული პირველი ფოტო თეთრ სახლში გამართულ ბრიფინგზე ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა, ვიცე-პრეზიდენტმა კამალა ჰარისმა და NASA-ს ხელმძღვანელმა ბილ ნელსონმა გაავრცელეს. ფოტოზე გამოსახულია ცის მონაკვეთი, რომელსაც SMACS 0723-ს უწოდებენ და მდებარეობს სამხრეთის ცაზე, მფრინავი თევზის თანავარსკვლავედის მიმართულებით. ეს არის შორეული სამყაროს ყველაზე ღრმა და მკვეთრი ინფრაწითელი სურათი, რაც კი კაცობრიობას აქამდე ჰქონია. მეცნიერების განმარტებით, სამყაროს ეს მონაკვეთი ჩვენს ცაზე მხოლოდ ქვიშისმარცვლისოდენა ადგილს იკავებს, თუ მას ხელში დაიჭერთ და ცის ფონზე გავხედავთ. მანძილი ამ გალაქტიკებამდე საშუალოდ 4,6 მილიარდი სინათლის წელია.

ჯეიმს ვების ტელესკოპი NASA-ს ყოფილი ხელმძღვანელის – ჯეიმს ვების სახელს ატარებს. აღსანიშნავია, რომ მანამდე ვები ამერიკის სახელმწიფო მდივნის პოსტსაც იკავებდა, პრეზიდენტ ჰარი ტრუმანის ადმინისტრაციაში. ის NASA-ს ენედის ადმინისტრაციის დასაწყისიდან ჯონსონის ადმინისტრაციის დასრულებამდე ედგა სათავეში და მის განვითარებაში უდიდესი წვლილი მიუძღვის.

ჯეიმს ვების ტელესკოპი 18 ექვსკუთხა სარკისგან შედგება, ძირითადი სარკის სიგრძე კი 6.5 მეტრია. მისი მშენებლობა ჯერ კიდევ 2004 წელს დაიწყო და $10 მილიარდზე მეტი დასჭირდა. შექმნის პროცესში მთელი მსოფლიოდან 10 000-ზე მეტმა ადამიანმა მიიღო მონაწილეობა. მანამდე კაცობრიობის უდიდეს მიღწევად ჰაბლის ტელესკოპი ითვლებოდა, რომელმაც მეცნიერებაში უდიდესი წვლილი შეიტანა, მათ შორის, მზის სისტემის შესწავლაში. ის ცნობილი ასტრონომის – ედვინ პაუელ ჰაბლის სახელს ატარებს, რომელმაც 1920-იან წლებში სამყაროს გაფართოება აღმოაჩინა. თუმცა, მუდმივი განახლებების მიუხედავად, ჰაბლის ტელესკოპი მაინც მოძველდა და მისი ჩანაცვლება გახდა საჭირო. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ჰაბლისგან განსხვავებით, რომელიც დედამიწის თანამგზავრია, ჯეიმს ვების ტელესკოპი ჩვენგან 1.5 მილიონი კილომეტრით არის დაშორებული. შედარებისთვის, ეს მანძილი ოთხჯერ აღემატება მანძილს დედამიწასა და მთვარეს შორის. ასევე, თუ ჰაბლი ძირითადად ხილულ და ულტრაიისფერ შუქებს იღებდა, ვები სამყაროს ინფრაწითელ სხივებში აღიქვამს. სწორედ ამიტომ მან მოახერხა გადაეღო გალაქტიკების მრუდე კონტურები, წითელი რკალები, რომლებიც დაახლოებით 600 მილიონი წელია არსებობენ დიდი აფეთქების შემდეგ.

„და კიდევ, ჩვენ უფრო შორსაც ვბრუნდებით, რადგან ეს მხოლოდ პირველი გამოსახულებაა. ისინი დაახლოებით 13,5 მილიარდი წლის უკან ბრუნდებიან. და რაკი ჩვენ ვიცით, რომ სამყარო 13.8 მილიარდი წლისაა, თქვენ დაახლოებით სამყაროს დასაწყისში ბრუნდებით“, – განაცხადა NASA-ს ხელმძღვანელმა.

პირველი კადრის შემდეგ NASA-მ ჯეიმს ვების მიერ გადაღებული სხვა ფოტოებიც გაავრცელა. მათ შორისაა სამხრეთის ბეჭდის ნისლეული (NGC 3132), რომელიც ჩვენგან დაახლოებით 2 500 სინათლის წლის მანძილზე მდებარეობს. ასევე, გალაქტიკათა ჯგუფი სტეფანის კვინტეტი, რომელიც ჩვენგან 290 მილიონი წლის მანძილზე მდებარეობს. თუმცა, საინტერესოა, რომ ხუთი გალაქტიკიდან მხოლოდ ოთხი ურთიერთქმედებს ერთმანეთთან, მეხუთე კი ჩვენთან გაცილებით ახლოს – 40 მილიონი სინათლის წლის მანძილზე მდებარეობს. გამორჩეულია გემის ხერხემლის ნისლეულის კადრი, რომელიც ჩვენგან დაახლოებით 7 600 სინათლის წლის მანძილზეა. მას ვარსკვლავების ინკუბატორს უწოდებენ, რადგან სწორედ მასში იბადება ძალიან ბევრი, მზეზე გაცილებით დიდი ვარსკვლავი.